Prof. Dr. Naci Görür’den yeni uyarı

Jeolog ve Bilim Akademisi üyesi Prof. Dr. Naci Görür’ün açıklamalarından öne çıkan başlıklar şöyle:

“Bu ülkeyi depremden dirençli hale nasıl getirebilirdik”

Gerçekten bu olan olayları hazmedemiyoruz. Doğal felâkettir başımıza geldi demek pek de mümkün değil. Bu doğa olayını afete dönüştürmede bizlerin katkısı küçümsenmeyecek ölçüde maalesef. Bu deprem belki çok küçük hasarla atlatamayabilidi. Büyüklüğü fazla biraz; 7.6. Ama depremi felaket olmaktan çıkanmış, yerleşim alanları deprem dirençli hale getirmeyi becermiş toplumlarda bu afet; yani çok az sayıda can ve mal kaybıyla atlatılabilirdi. Bizim ülkemizde büyük felaket. Deprem tarihine bakarak düşünüyüorum. Osmanlı’ya gitmeye gerek olmadan3. O zaman bina yoğunluğu ve insan az. 1939’dan bu yana alıyoruz. O deprem 7.9 diye düşünülüyor. Burada da 7.7. Orada biz 33 bin insan zayiat veriyoruz. Burada korkarım ki, rakamlar fazla olacak. 39’dan bu yana ders almış olsaydık. Jeolojinin, inşaat mühendisliğinin gelişmesi farklı. Biz ders almış olsaydık gerçekten, özellikle devlet olar ve özellikle de millet olarak. Devletini ve hükümetlerini yöneten, onları gözeten, denetim altında tutabilen toplum bilincinde olsaydık, bu ülkeyi deprem dirençli hale getirebilirdik. 39, 42, 43, 44, 57, 67, 99, 2011, 2020, 2023. Gördünüz mü ne kadar deprem saydım. Yöneticilere sormazlar mı? Hiç mi ders almayız. Tarih ders alınsa bu kadar tekerrür etmez. Büyük ölçüde kabahati milletten çok yönetimlerde, yöneticilerde buluyorum. Bu ülkeyi yönetenler milletin can güvenliğini birinci derecede sağlamak zorundadırlar. Öncelikle bunu, birinci tercih olarak, tartışmasız bunu yapmak zorundadırlar.

“Kahramanmaraş’taki depremi bekliyorduk”

Ülkemizde yer bilimleri camiası hem sismologlar, hem jeologlar hem yer bilimciler. Araştırmanın içinde olanlar. Literatürü takip eden insanlarımızın mutabakat sağladıkları bir konuydu. Maraş depremi bizim için gelmekte olduğunu bağıran depremdi.

Sebebi de ilk kez Elazığ depremi olduğu zaman 6.8 başka arkadaşlarım da söylemiştir. Ben hem ilk kez kendi sosyal medyamda hem de çıktığım televizyonlarda ‘Doğu Anadolu fayı uyandı’ diye belirttim.

Doğu Anadolu Fayı ile Kuzey Anadolu Fayı Bingöl Karlıova’da birleşiyor. İki fay da doğrultu atımlı karakterli. Birbirine sürtünerek hareket ediyorlar. Elazığ fayı uyandı dedim ve dikkatli olmak lazım. Elazığ fayının bir anlamda kardeşi Kuzey Anadolu Fayı, bütün enerjisini 20. asırda boşalttı, Marmara hariç. Jeolojik dönemlerde, tarihi dönemlerde zincirleme depremler ürettiğini biliyoruz. Doğu Anadolu Fayı’nda bir korkum olduğunu söyledim. Karlıova’dan başlayıp Akdeniz’e kıra kıra gidecek dedim. Doğu Anadolu’yu depreme boğup öyle enerjisini boşaltacak, dikkatli olalım dedim. Elazığ depremi, Maraş tarafına, Erkenek, Hatay tarafına enerji transfer etmiş olabilir. Mevcut biriken enerjiyi artırmış olabilir. Dolayısıyla deprem yaratabilir dedim. Bu uyarıyı ilk 2020’de yaptım. Her gün her ay ne zaman imkan olduysa söyledim. Bu ülkede gün geçmiyor ki, 4 veya 4’ün üzerinde deprem olmasın. Maraş’taki depremi bekliyorduk. Çok komplike düşünüp, bilim adamı pozlarına girmeye gerek yok. Doğrultu atımlı faylar enerjisini boşaltırken, yüzde 20’sini uca doğru enerjisini bir miktar gönderiyor. Oralarda en son deprem 1514. Çok fazla sene geçmiş. Enerji birikmiş, ‘kırıldım, kırılacağım’ noktasına gelmiştir. İşin esbab-ı mucibesi bu.

“Bizim derdimiz halkı doğru bilgilendirmek”

Sene 2023. Bilimin ve teknolojinin ne duruma geldiğini biliyoruz. Çocukluğumda televizyon icat edilmemişti. Şimde elimizdeki telefonla bütün dünya ile bilgi alışverişi yapabiliyoruz. Deprem hakkında bilinçlenmek, bunları öğrenmek, zayıf noktalarımızı belirlemek, bunu da bilim adamının ağzından duymak sizi korkutmak için değil, hakikati gerçeği bilin ki, bu korkunun kaynağını yok edelim. Siyasiler de benim konuşmamı istemiyorlar. Halkı doğru bilgilendirmek bizim derdimiz. Doğru işleri yapmak. Yöneticiden demokratik anlamda hesap sormak. Neyi yapıp, yapamayacağını talep etmek. Bunlar önemli. Bu duruma gelemezsek bu ülkeyi ebediyete taşıyamayız. Biz kimseyi korkutmak için burada değiliz. Ben 2020 senesinde Maraş’a dikkat edin, burada felaket geliyor dediğimde halkı mı korkutmak istiyordum? Ne oldu şimdi, binlerce kişi göçük altında.

“Deprem dirençli kentler 6 parametre ile oluşur”

Ne yapacağımız belli. Deprem dirençli kentler yapmak zorundayız. Bundan sonra gelen hükümetler birinci önceliği yol, havalimanı olmamalı. Elbette onlar da yapılmamı. Ama birinci özelliği halkın can güvenliğini sağlayacak deprem dirençli kentler yapmak.

Deprem dirençli kentler yaratılabilir mi? Evet. Bakın Japonya, Kaliforniya, Meksika’ya. Çok basit. Kentin bileşenleri, yönetim, halk, altyapı, yapı stoku, çevre ve ekonomi. Bir kent bu altı parametrenin bir araya gelişiyle biz ona kent diyoruz. Bunları deprem dirençli hale getireceksin. Bazı alışkanlıklarımızdan vazgeçeğiz. Yöneimde biz alışagelmişiz, Osmanlı’dan dönemi vali, belediye başkanı kenti yönetiyorlar. Vali veya belediye başkanı afeti yönetecek bir kenti deprem dirençli hale getirebilecek karar mekanizmasını, gerekli altyapıyı hazırlayabilecek nitelikte mi, bilgide mi? Onun için eğitimden geçmesi lazım. Afet yönetimi, risk yönetimi nedir bunu bilecek. Bir vizyonu olacak. Bunu bilen yönetim ancak depremle ilgili, afet müdahalesi ile ilgili koordinasyon ve organizasyonu yapabilir.

“Halkı deprem odaklı eğitnek lazım”

İkinci parametre halktır. Bir halk düşünün ki deprem kentinde yaşıyor. Oranın deprem kenti olduğunu bilmiyor. Bir kadercilik anlayışı ile depremi başka şeylere bağlıyor. Deprem öncesinde, sırasında, sonrasında ne yapacağını bilmiyor. Halkı deprem odaklı eğiteceksin. Halka deprem kültürü kazandıracaksın. İlkokuldan eğitimle, töre ile babadan anneden görerek, nakledilerek kazanılabilir. Böyle bir deprem kültürü olmalı. Deprem kültürü olan toplum canının çektiği gibi evini döşemez. Yatak odasına neyi nereye koyacağını bilir.

“Depremde kanalizasyonlara dikkat”

Altyapı en önemli şeydir. Deprem altyapının en büyük düşmanıdır. En büyük yer hızı altyapıyı toprağa gömülü sığı yapıların tümünü tahrip eder. Kanalizasyon, elektrik, su, doğalgaz, tünel, yol köprü.

Bütün bunları deprem dirençli hale getireceksin. Her istediğin yerden yol geçiremezsin. Depremin hattının olduğu yerlerden yolu kesiştiremezsin. Olası bir depremde bizim kanalizasyon sistemimizin büyük kısmı çöküyor. İstanbul 20 milyona yakın şehir. Bir depremde kanalizasyon çökünce, ebediyen besin zinciri vasıtasıyla o hastalık seni takip eder. Depremden daha fazla tahrip eder. Mesela barajlar, tüneller, viyadükler, yollar, köprüler.

“İstanbul depremi Türkiye’yi diz üstü çökertir”

Gaziantep ve Kahramanmaraş’ta ekonominin çarkları durdu. Gaziantep, Kahramanmaraş, Diyarbakır’da ekonomi çarklarını eski kapasitesinde ve hızlı çevirmek için birkaç sene bekleyeceğiz. Aynı şeyi İstanbul için söyleyelim. Biz eğer önlem almaz isek bu deprem tüm Türkiye’yi diz üstü çökertir. Ben onu sayın Cumhurbaşkanımızın sözüyle güçlendireyim. Dedi ki ‘IMF bizden borç istedi, ben de verin dedim. Borç alan talimat alır dedim”. Biz bu ülkenin aydınları olarak bu konuları konuşmayacak mıyız? Bütün bunları yaptığımız zaman o kent deprem dirençli olur. Gelecek deprem büyük ölçüde yıkmaz. Şu anda bu depreme harcayacağımız parayla Türkiye’nin çok büyük bölümünü deprem dirençli hale getirirdik. En ucuz yol önlem almak. Kenti yönetenler tehlike analizi yapmalılar.

“Elazığ-Bingöl arası çok yakında kırılır”

Burada her zaman depremler olabilir ama, en ağırlıklı olarak Erzincan, Bingöl, Karlıova arasında Yedisu fayının bulunduğu yer var. En son 1790’larda olmuş. Burası yakında kırılır. Çok beklemeyeceğimizi düşünüyorum. Bir de Türkiye’nin güney batı yöresi de biraz sıkıntılı. Zaman zaman büyük depremler üretiyor. Bu aralar çok aktif, bu hareket; dalma batma Ege’de kuzey-güney gerilimi oluşturuyor. Ege’de irili ufaklı deniz içerisinde çok fay var irili ufaklı.